Handwerken of handenarbeid

Wat is eigenlijk het verschil tussen handwerk en handarbeid? Het woord werk en arbeid zijn toch eigenlijk gelijk? Toch denk ik meteen aan mijn handwerklessen voor de meisjes op de katholieke basisschool met breien en haken, terwijl de jongens in het lokaal ernaast handenarbeid hadden en er lustig op los figuurzaagden (geen idee wat ze nog meer maakten). Ook op de Vrije School waren het duidelijk verschillende vakken: op de middelbare school waren we tijdens de handwerkles bezig met hangmatten knopen, kantklossen en andere textiele werkvormen. De handarbeidles ging over beeldhouwen in hout, boetseren, boekbinden en koper slaan. Groot verschil met mijn eerdere school was dat beide vakken door iedereen werden gevolgd.

En zo belandde ik met mijn vraag in het woordenboek en zocht ik op internet naar een verklaring. In het huidige onderwijs spreekt men van handvaardigheid, waarbij vervolgens een splitsing wordt gemaakt in handwerken en handenarbeid. Bezigheden die met de hand worden verricht, tot oefening van hand en oog.

Onze vroegere handwerkles wordt ook wel beschreven als de vrouwelijke handwerken (zó niet meer van deze tijd...) en dit wordt dan weer onderverdeeld in de fraaie handwerken (borduren) en de nuttige handwerken (breien, mazen, stoppen en merken). Mijn handwerklessen waren een mix: we leerden breien, maar het stoppen van sokken of het merken van je lakens was niet meer aan de orde.

En wat is dan een ambacht? Dat is handwerk dat wordt aangeleerd om een beroep mee uit te oefenen. De hedendaagse ambachten zijn: timmerman, metselaar, bakker etc. De museale zijn die van touwslager en mandenvlechter (wil je meer zien over het werk van de touwslager, kijk dan de aflevering van binnenste buiten terug van maandag 31 januari. Een kijkje in een nog levendig bedrijf waar de touwen geslagen worden voor alle gymzalen van ons land).

Tegenwoordig ga je naar school om een ambacht te leren, maar vroeger leerde je het vak in de praktijk. Ambachtslieden met hetzelfde vak waren verenigd in een gilde en als leerling (gezel) kwam je in dienst bij een meester. Je werd meester na het afleggen van de meesterproef. Als meester kon je ook keurmeester worden en dan besliste je wie er meester werd. Gildes bestonden al in de vroege Middeleeuwen en zo werd kennis en ervaring overgedragen en gedeeld. Bepaalde bevolkingsgroepen mochten geen lid worden van een gilde en voor hen waren veel beroepen in de middenstand dus uitgesloten. Deze mensen hadden een gildeloos beroep: eenvoudiger werk of in de handel.

Een gilde behartigde de belangen van zijn leden, beschermde hen, zorgde voor kwaliteit en tegelijkertijd voor een monopoliepositie van de handel. Dit hield vaak de vooruitgang tegen, gildes waren vaak behoudend. In de stad 's-Hertogenbosch moest je zelfs lid zijn van een gilde om in de stad te mogen wonen.

bron: website barbaragildevught

Naast de ambachtsgilden had je ook de handels-of koopmansgilden en de schuttersgilden. Deze laatste was de lokale militie om hun stad of dorp te beschermen en te verdedigen (rovers, vreemde legers). Leden van de schutterij lieten zich graag portretteren, denk aan de Nachtwacht van Rembrandt... In 1901 werden de schuttersgildes opgeheven, maar in delen van het land zijn ze nog wel actief als folkloristische schutterij. Hier in Vught treden zij altijd aan bij evenementen in de gemeente. Denk hierbij aan Koningsdag, maar ook aan de 4/5 mei herdenkingen. Zij lopen voorop in de stoet en de vendeliers laten hun vendels in het rond draaien. De klassieke kleding wordt gedragen bekleed met schilden, hoe langer lid/hoger in rang, hoe meer schilden op het tenue. Het oudste gilde van Vught is St. Barbara, waarvan al akte wordt gemaakt in 1453.

En zo werd mijn vraag over het verschil tussen handwerk en handarbeid een stukje geschiedenis over fraaie handwerken, ambachten en de gildes. Ik realiseer me steeds meer dat er veel geschiedenis om ons heen is. De wegen waar ik regelmatig over loop en fiets waren er ook al in de middeleeuwen, er is gestreden en geleden door de eeuwen heen rondom Vught. En al lijken gildes oud, er zijn ook springlevende gildes. Ik ben er zelfs lid van! Wat dacht je van het Quiltersgilde? Een bloeiende vereniging waar we kennis en ervaring delen over patchwork en quilten, waar mensen elkaar ontmoeten, samen een quilt maken voor een goed doel of genieten van een quilt als kunstvorm. De fraaie en nuttige handwerken zijn met elkaar verbonden. Een quilt op bed is natuurlijk nuttig, maar mag ook fraai zijn met mooie patronen. Naast een vereniging voor het quilten heb je deze ook voor borduren en kantwerk, maar niet voor breien en haken. Iemand enig idee waarom dat kan zijn? 

Groet,

Françoise